ЖЫЎ ХВЯДОС ТОЙ НЕ СЯГОННЯ
Раскажу я казку складку Пра асобу з дзіўныы лёсам;
Дам імя ёй для парадку:
Хаіі завецца хоць Хвядосам.
А жыла асоба гэта Не сягоння,— даўнавата,
Калі шмат было паэтаў,
А паэзіі не надта.
А пісалі часам лоўка,
Ўсё паэмы былі ў модзе:
Твор напіша — як вяроўка,
А чытаць — наймай дый годзе,
I бяссонніцаю хворым Паэтычных пару каліў Дактары з такога твора Па рэцэпту адпускалі.
Настрачылі твораў горы,
I чытаць іх давялося: Пралетарскія ўсё творы,
Толькі шмат з іх у двуіюссі.
Ад мастацтва тады Кучар Ііраці» вучыўся ў рукі лейцы... Камандзіраў было — куча, Яолей як культурармейцаў.
Марксам ыоцна пабажыцца Мы любілі так і гэтак,
Ды но часта мог ужыцца У мазгах марксісцкі метад.
I вучоныя, што ў БАНе I Iад тым метадам пацолі, Часта ўцяміць анізвання 11с маглі ці не хацелі.
Выпраўлял і ягамосці На снаой яі о калодцы, Меркавалі ўзяць за хвосцік, Каб самім як не ўкалоцца.
А працоўныя тым часам,
Не чакаючы паперак,
ГІраз заводы і калгасы Шнарка крочылі наперад.
Квас яііы сярбалі з кропам,
А па святах — з таранамі,
Але тлустая Еўропа ІІе спраўлялася за намі.
За імпэтным крокам гэтым Ад Паяесся да сталіцы ІІе ўгапяліся н паэты,
ІІават зпяўшы нагавіцы.
I пад грукат іпдустрыі 1 Іад палямі і лясамі Гімны кволыя Марыі Ціха люпялі часамі.
А другія, каб угнацца,
Дык рабілі вельмі проста:
Но ўзіраючыся ў працу, Пераймалі дым і лоскат,—
Ды ў абнімку з камінамі,
Ды ў пачальстпа ўсё на ноку... Часам масы ўспаміналі,
Толыіі масы — дзесьці вбоку.
346
.•Іез, узпяўшы лямант немы, Капітал на нас замежны» Япічэ марылі пацдзмы Лб «оваёіі», аб «пеза.шжнай».
Кампл іменты гаварылі Яны з фігаю ў кішэпі,
Аж пакуль пальбу адкрылі ІІа нацдэмаўскай мішэні.
П Ж КАЖУ — МАСТАК БЫЎ ВЫШЦЬ
Вось у Мінску ў гэту пору ІІадымаўся хутка ўгору,
ІІа дражджах як быццам рос,
Мон Хнядос — кірпаты пос.
Нос кірпаты ды чырвоны:
Гаспадар жа быў ягоны «Буслу» блізкая радпя — Сустракаліся штодпя.
Да размолы быў ён вялы, Хараством не вельмі ўдалы,
Да работы сяк і так,
Ну, а выніць быў мастак.
Я ж кажу,— мастак быў выпіць: ІІраз яго не то што Прыпяць — Можа цэлае Дпяпро Пралілося праз нутро.
Да яго сцякалі рэчкі I клубнікі, і парзчкі,
Рэкі хлебнага віна —
Глыбіня — не ўбачыш дна!
I дубняк пякучы, горкі,
I каньяк — чатыры зоркі,
I яшчэ там розных шмат —
І Іроста цэлы вінаспад.
Ме маглі здаволіць смагі Ні партвейны, пі малагі,
Лні хмельпы кгорасо,
Ні шыпучае дзюрсо.
Так, бывала, почка ў почку Ліў Хвядос мой, як у бочку (Ў тую бочку, што без дпа), Безліч розпага віна.
ІІЛЎ ХВЯДОС НА ІІОЛІ ВРАНІ
Раз Хвядос на бранпым полі Увіхаўся з сябрукамі:
Вёў змагапне з алкаголем I закусваў агуркамі.
Так змагаліся заўзята,
Батарпп так шмат узята,
Шмат скацілася з сталоў Мёртвых коркавых галоў.
За калонамі калоньт Розных колераў і марак,— Разгараўся бой шалёны:
Рвалт і звоп разбітых чарак,
I цякуць ужо равы Мнагаградуснай крыві.
Цэлу поч так, але ўраппі Ёп не вьттрымаў напору:
Паў Хвядос на полі брані, Капыты задраўшы ўгору.
3 крэсла ўпаў далоў на спіну,
Ногі доўгія раскіпуў,
Ашчарэпіў моцпа «бусла»,
На губах віпо загусла (Хоць куды рэклама він!) — Памяць вечная! Аміп!
Цсрлі. пырскалі, качалі... Нашатыр... Адэкалон...
348
Хутка доктара прымчалі —
ІІе памог нічога ён:
Прылажыў да трубкі вуха, Пульс памацаў ды паслухаў 1 сур’ёзпы геў за стол,
Ціха буркпуўшы: «Гатоў».
А Хпядос і піць не просіць,
I ляжыць сабе, не дыша,—
У вачах застыла просіпь, Доктар напшарт смерці ніша.
Сначуванні і гамонка...
Жалю, слёз было нямала.
Хутка тут прыбегла жонка,
3 плачам рукі заламала:
— Оіі, саколе мой, Хвядос! — Ды як крыкне: — Доктар, пос! Не памёр ёп! Ён нарокам! Любы, ўстань! Хадзем дахаты!
А сама ўпілася зрокам У Хвядосаў нос кірпаты. Галавою доктар круціць:
— Небарака, звар’яцела:
Зрок пагас, уціхлі грудзі, Пачало ўжо стыпуць цела.
Не паверыў, але скоса Глянуў ён у бок Хвядоса,
I здзівіўся доктар дужа:
У Хвядоса нос, як ружа:
Повен чырвані, здароў,
Здэцца, капне з яго кроў.
Доктар шэпча: — Што за чорт?! Стаў да поса прыглядацца, Акуляры зноў працёр,
Зноў паслухаў, пульс памацаў I павокал на людзей Сам здзіўлёпы паглядзеў.
349
— Ані пульсу, ні дыхання ІІе чуваць нідзе нізвапня,— Гата ж бачыце і вы,—
Ну, а пос... зусім жывы.
Доктар я, сказаць, нядрэнны — Памагу і мерцвяку,
Ды такое вось здарэнне Першы раз мне на «яку.
Я так думаю, што тут Усё роўна ўжо канут,
Але, каб не памыліцца,
Хаіі расхлёбвае бальніца.
Захадзіла ўся бальніца, Робяць штучнае дыханне, Дагары кладуць і ніцма,
Ды дарэмна — болып не ўстане.
I якую даць тут раду?
I за што тут ухапіцца?
I сышлося на нараду Дактароў якіх мо з трыццаць.
Прыглядаліся да носа, Прыслухаліся да сэрца I дзівіліся з Хвядоса —
I іос, як струк чырвоны перцу.
Бровы супілі ў бяссіллі Ды злавацца пачыналі I нарэшце ухвалілі:
Грэ зрабіць крыпі аналіз.
Падышла, як бач, сястрыца, Каля поса захадзіла I крыві тут ііейкім шпрыцам 3 паўнанарстка нацадліла.
I пра » доследы п|)аз тыя Быў такі здабыты вынік:
350
Кроў Хвядоса но застынс, То пе кроў — спірытус ніні.
Думкан згоднаю снавіты Дактары і асістэнты:
Спірту чыстага ў крыні той Дзевяпоста тры працэнты.
I яшчэ ]>абілі спробы Ды дзівіліся вямала:
Ні адной нідзс мікробы —
11расіі іртован дас- канала.
Сэрда стала, сціхлі грудзі, На жыццё няма падзеі,
Але іі гнісцІ ён не будзе — Хай ляжыць сабе ў музеі.
У ШКЛЯНОЙ ВЯЛІЗНАП СКРЫШ
У музей Хвядос паложан Гол, як мама парадзіла,
Т з мінчан спяшаўся кожып Паглядзець па гэта дзіва.
Доўга так ляжаў адкрыты, Нерухомы, быццам камепь. ’олькі дошчачка прыбіта,
Ічаб не краталі рукамі.
Даглядала яго цётка I з усмешкай немінучай Пыл сцірала часам шчоткай, Часам мокраю анучай.
Ёп адзін у змрочнай цішы Заставаўся часта ў зале,
Дык яго заразы-мыіпы Троіпкі раз паабгрызалі.
Тут загадчык аб вітрыпе Быў нрымушап клапаціцца,
.гг>і
I ў шкляпоіі вялізнай скрыпі Наш Хнядос, як плашчапіца.
Зараўлі, напяўшы жыллс,
Тут папы, ксяндзы-прабошчы:
«Камун істы палажылі У музей спятыя мошчы!!»
Закруціла, завярцела Гзта хеўра ўсс калёсы,
Каб царкве аддалі цела Прападобнага Хвядоса.
А набожныя бабулі
Ціха плакалі ў прыглядку —
Болып ім нельга, як замкнулі,
У святую цмокнуць пятку.
I! апісаў адозву папа,
Абнясціў паход крыжовы, Растапырыў прагна лапы У святле падзей ружовых.
Хрысціянскія пляменпі Ад Аляскі да Радоса Заклікаў да вызвалеппя Еп святой труны Хвядоса.
олькі сеў тут папа макам,—
Но йдзе ў бойку лгод працоўны:
— Прападобпых пыпівакаў,— Кажа,— ёсць усюды поўна;
I дурных між намі мала Ваяваць ісці за труны,—
Пудзем біцца з капіталам За сусветную камупу.
Ііыюць зпоў ксяпдзы-прабоінчы, Падвываюць папяпяты:
Не папаў Хвядос у мошчы,
А застаўся зкспанатам.
352
Як найлепшая агітка,
I Іераконваў ён штогодна, іГто так піць не толькі брыдка, Але нават вельмі шкодна.
Шпаркім тэмпам, скорым ходам Прабягаюць год за годам,
За гадамі — няцігодкі,
Як бурлівап рэчкі хвалі,
1 даўно памерлі продкі,
Што з Хвядосам выпівалі.
А за продкамі — іх дзеці,
А за дзецьмі — ўнукі следам.
Шмат павіп у белым свеце,
Што пра іх Хвядос не ведаў.
Рэвалюцыі сусветнай Адгрымелі павальніцы,
Сцерлі класавыя мэты 1 дзяржаўпыя граніцы.
I плямён адсталых масы Развівацца сталі бурна,—
Гатэптоіы, папуасы Хутка выраслі культурпа.
У спаборніцтве заўзятым Не здаюцца ім бушмепы...
Год дзве тысячы трыццаты Тут старому йдзе на змену.
3 ім і новыя падзеі,
3 ім наперад поступ новы,
А Хвядос усё ў музеі Нерухомы і бязмоўпы.
Што яму людская слава!
ПІто яму і поступ шпаркі!..
Небарак не выліў нават За сто год ніводнай чаркі.
12 Крапіва К,, т 1
353
ІІос жа той — як і раней: ІІі бялей, ні чырваней.
ПАКРАСУЙСЯ ТРОХІ, ХЛОПЕЦ
Новы спосаб лекаў выкрыў Доктар-хімік Набгарата. Дзіўным спосабам нязвыклым Ён лячыў людзей багата,
Ад атрутных розных ядаў Адратоўваў іх нямала,
I ні разу смерць прынаду 3 яго рук пе вырывала.
Хай на смердь бядак атручан. Хай атрута страшнай сілы,— Уліваў бальзам гаючы У застыльтя ён жылы.
ІІроіідзе дзве ці тры гадзіны —
I нябожчык цісне руку, Ўспамінае лёс свой дзіўпы, Славіць доктара й навуку.
Як дачуўся пра Хвядоса Слаўны доктар ІІабгарата, Зацікавіўся ён лёсам IІезвычайным экспаната:
— Вось на гэтакай арэпе Быпрабоўваць сілу ведаў!
Каб не ўтраціць мне здарэння, Безадкладпа ў Мінск я еду.
Аглядзеў Хвядоса скрозь Пільна доктар Набгарата, Запісаў у кніжку штось,
Лоб памацаў, пос пакратаў.
Як жывы, адно пе дыгаа... Праўда, трошкі сёе-тое
354
Пачапалі ў яго мыпзы,
Лле гэта ўсё пустое.
Распачаў тут доктар лекі: Апарацік выняў пейкі,—
Трубак, шрубак гам мільёя,
А да іх яшчэ балон.
У Хвядосаў трун застылы Ён бальзам уліў у жылы,
Слон шкляны сказаў надаць,
Стаў за хворым наглядаць:
Гукамер прыклаў да вуха,
Да грудзен прылёг, паслухаў, Праяснілася чало:
Сэрца біцца пачало...
Так павольна... ціха-ціха...
Вось гучней, мацней, часцей: Знаць на ўсім — праходзіць ліха, Моц жыццёвая расце.
Вось пачаў Хвядос лячыцца, Пачало з яго сачыцца;
Вось цурком бяжыць паўздзіў — Цэлы слоік нацадзіў.
Дух стаіць цяжкі ў пакоі,
Дзіва ўсім тут — што такое?
Ў нос дае, пу акурат,
Як даўнеіі дэпатурат.
Докгар мусіў растлумачыць:
Гэта ёсць спірытус віні;
Запаліў, і людзі бачаць:
Запалаў агеньчык сіні.
Невялікая ў ім прымесь — Асядае муць на дно,
Ім распальваць добра прымус, Ды ўжо іх пяма даўно.
12*
35')
Доктар ту і староіі на амену Літраў пяць уліў у вены Штучнаіі свежанькай крыві, Кажа хвораму: — Жыві!
Пакрасуйся крыху, хлопвц, У праменпях камунізму. Соку тут пакуль што хопідь, А цяпер паставім клізму,
Каб ачысціць шлунак трохі Ад смяцця былой эпохі.
ЗАДРАМАУ Я, МАБЫЦЬ, ТРОХУ
Вось і бруд даўненшы выйшаў, Вось Хвядос нармальна дыша, ІТрацірае нават вочы,
Вось сказаць ён нсшта хоча:
— Задрамаў я, мабыць, троху...
Так яшчэ праспіш эноху.
Не праспаць каб нам ўсё,
Выпем, хлопцы, кюрасо.
Ён абвёў накой вачыма:
— Гэта што за чартаўшчына?
Зала... Белыя халаты...
! і не ў сне мне ўсё звярзлося?
Ці мо гэта толькі сніцца,
Ці сапраўділ тут бальніца?..
Я здароў, хачу дахаты —
На Падхлюпіскную восем.
Незнаёмую гаворку
Чую я. Што ж гэта, ўрэшце?
Дзе я? Ў Лондане? Ў Ныо-Порку? У Шанхаі? Ў Бухарэсце?
Якім чынам сюды трапіў,
Не магу ніяк уцяміць.
356
Ці пе даў мпе хто па храпе Ды адбіў да рэшты памяць?
Мо за п янае бадзянне Хто й загрэў па мызе кія...
Людзі! Людзі! Грамадзяне!
Хто ж вы будзеце такія?
Без адказу тут застацца Давядзецца з вамі, мусіць,
У каго ж бы распытацца?
Можа ёсць хто з Беларусі?
Тут жанчына адказала:
— Ты ж у Мінску, не ў Ныо-Йорку, Толькі ведае хто мала Тваю родную гапорку.
Бач, з энохай нашай новай Незнаёмы ты праз хворасць: Усеагульнап земнай мовай Людзі ў болыпасці гавораць.
А ранейшыя ўсе мовы Шчэ жывуць як дыялекты.
Для цябе ўсё гэта пова,—
Праляжаў жа цэлы век ты.
Вось мы трохі пагаворым...
Лёс бы твой мог быць і горгаы:
Ты ж сто год ляжаў тут хворы,
Ды не хворы, а памёршы.
А як ты навек уклаўся,
Спаў, не дрыгаў і нагамі,
Дык тым часам кроў лілася Тут у класавым змаганні.
Як працоўныя Расіі Паказалі пуцявіну,
Дык буржуяў напрасілі ІІе з адной яшчэ краіны.
357
Усё болей год ад году Капітал у змозе кленчыў.
Перш за ўсё краіны Ўсходу Рух узнялі вызваленчы.
За кітайцамі індусы,
За індусамі нубійцы Захацелі з-пад прымусу Лёсу лепшага дабіцца.
Калі спаў ланцуг іржавы,
Што зямля была ім скута,
Дык «нялікія дзяржавы» Падрабнелі вельмі хутка.
I працоўныя Еўропы У сябе ўжо далі раду. Скарыстаўшы ўсходні вопыт, Захапілі ў рукі ўладу.
Наіідаўжэй у «Новым свеце» Капітал трымацца здолеў,
Ды прайшло ўжо з наўсталецця,
Як яго рашылі долю.
Сам ты бачыш, такім чынам,
Час мы тут не марпавалі;
Пакуль меў ты адначынак,
Крыху штосьці збудавалі.
— Гладка ўсё — камар пе ўкусіць; Складна так у вас пыходзіць,
Лле цётка, мабыць, хлусіць,
Разам з хлопцамі падводзіць.
Я ж не еў даўно гароху,—
3 вамі цяжка згаварыцца;
Праўда, спаў я, мабыць, троху,
Ды не век — хвілін мо трыццаць.
Тут мяно й завезлі дзесьці,
А куды — не ўзяў я трону.
Ну, куды ж маглі завезці?
Мо ў гасцініцу «Еўропу»?
358
— Пу по буду намагацца,— Тут табе не растдумачыш;
Як не верыш, то памацай — Хутка сам ты ўсё пабачыт.
Вось удзвюх атакавалі, Павялі Хвядоса к ванне,
Мылі, церлі, шаравалі I Слечы, грудлі, ўсё дазвання.
! Ге саромеліся з хворым, Завіхаліся сястрычкі,
А Хвядосу трохі іі горам.
По. вядома, без прывычкі.
I 'астлумачыла сястрыца Тут Хвядосу ягамосцю,
Што ў іх звычаіі — гапарыцца Сванго цела прыгажосцю.
Ды яму не палягчэла,
Но разважыў гэты гумар: «Добра ім з такім вось целам,— Сам сабе Хвядос падумаў.—
>1 ж не бачыў на вяку,
Каб такія рукі, плечы...
А Хвядосу-бедаку Ганарыцца вельмі нечым».
ШТО НІ СТУШШ, ДЫК I ЦУД
Праз гадзіну Федзя з ванны Выйшаў чысты і прыбраны
У ДЗІВОСІІЫЯ трусы —
Шаўкавістыя, ў абліпку.
Зачасаўшы валасы I задраўшы пос, як піпку, Выйшаў зараз ён на ганак ІІрывітаць жыццё і ранак.
I Хвядоса тут здзівіла.
Сапраўды бо — што за ліха?
Дом — не дом, у парку піла,
А паўкола ціха-ціха.
Толькі збоку за прыгожай За жывою агарожай Смех часамі чуцен звонкі Ды прыбой людской гамонкі.
У спакойнай сіні мая
ІІе бразджаць званкі трамвая,
Пе чуваць аўтаматораў,
Грукатні ламавікоў,
Звонкіх цокання падкоў, Матацыклы ім пе ўтораць.
На праспект Хвядос як выйшаў — Рот разявіў, сам не дыша:
«Гэта ж,— думае ён,— тут,
Што ні ступіш, дык і цуд!..»
Яшчэ й цуд які — уга!
Як ступіў, адна нага
. У адзін бок шпарка едзе,
А ў другі другая недзе, — Пакаціўся колесам.
Добра, што яшчэ пе тварам —
Прывітаўся з тратуарам Процілеглым нолюсам.
Вось па гэтым першым цудзе Падхапілі яго людзі,
Пераставілі убок,—
Ледзь адсопся галубок.
Глянуў ёп, а нерад посам Дзве рухомыя палосы
Так бягуць нячутна, жвава:
Гэта — ўлева, тая — ўправа.
Ў кожнай з іх па тры струмені 3 рознай шпаркасцю ў імкнепні.
360
ГГа баках, як быццам бераг,—
1 прысады, і кусты;
Ад нрысадаў цень густы;
На панелі лаўкі ў шэраг,
НГмат людзеіі па лаўках едзе, Тоіі чытае, той гамопіць,
I ніяк не ўцяміць Федзя —
Як жа іх пячысцік гопіць?
А нрыгожыя ж, наўздзіў!
Хто такіх і напладзіў?
Стан тоіі стронпы ды крамяпы, Твар прыветпы ды румяпы,
Тыя формы рук і пог Быццам вытачыў станок,
Проста твор мастацкі нейкі, Супраць іх куды там грэкі!
А як глянуў на свой стан,
Сам сабе пялюбы стаў:
Зложан так, без жаднай меркі, Дзе ні глянь, дык скрозь загапа:
Ііогі тыя, быццам жэрдкі,
Рукі, як у павіяна,
Рэбры тыя, быццам лёсткі, Прадзіраюць скуру косткі,
Сам гарбаты, пос кірпаты... Дзёру даў бы ён дахаты,
Ды пяма дзе толькі дзецца,
А вакол — не наглядзецца.
Далей, там, за тратуарам,
Бы ў разводдзе дзве ракі,
Два канвееры з таварам Мкнуцца ў розпыя бакі.
У карагодзе нейкім дзіўпым Ланцугом бесперарыўным I ірэ тавар на поўпы ход, Быццам крыгі ў ледаход.
361
Між каіівесраў дарога, Шліфавапая да бляску,
Па дарозе ж гэтак многа «За каляскаю каляска.
Як відаць — аўтамашыны, Але што ж іх прэ так скора? ІПалясцяць-шапочуць шыны, IІе чуваць зусім матораў,
Не бразджыць нідзе жалеззе, Дым бензіпу ў нос не лезе.
Хоць дрыжалі трохі лыткі, Хоць і сорамна без світкі,
Хоць і боязна Хвядосу,—
3 нерухомай стаў ён пліткі На рухомую палосу.
ІТобач з ім стаіць канапа.
Сеў, пусціўся ў падарожжа. Разглядаць стаў паабапал — Дзіўпа так і так нрыгожа.
Вось дзе вынік вольнай працы, За якую... піў ён колісь:
ІПто пі дом, то ўсё палацы,
I не сніў такіх ніколі:
Формы розныя і стылі,
Быццам мары і імкненні,
У каменні тым застылі.
Ді жыве само каменне?
ІІазнаваў Хвядос на вока Сярод новых стыль калішні, Але грэцкі ці барока, Разбіраўся ён не лішне.
Ды пры.шацца трэба шчыра, Ен сто год пазад і ў школе
362
Нопач ;і готыкай ампіра Не адрозпіваў піколі.
Шмат цудоўных кампазіцый Л>і палацаў з дрэў і кветак.
I Хвядос не наглядзіцца — Незвычайна, дзІўна гэтан!
Вось нібы паўночны востраў, Ён укрыт ледавікамі.
Лёд на ім у грудах вострых I (агрувазднчаны вякамі.
Там бразільскі лес, ліяпы, і’ут дыван зялёны прэрый.
1х ад сіні акіяна А ддзяляюць Ка рдыльеры;
Вось граніт прабуе сілу
Ьелапеннай ІІіягары,
Вось за сіняй стужкай Нілу Мора жоўтае Сахары.
Арашаюць дрэвы н кветкі Незлічопыя фантапы.
Між палацаў авіеткі У ляту бесперастанным,
Адзіночкі аўтаптахі Вез магчымасці аварын Апускаюцца на дахі, Узвіваюцца пад хмары.
] дзівіўся з кожнай з явы Наш Хвядос аж можа лішку, А накуль ён рот разявіў,
Мы тутзробім перадышку.
ПРЛЯЗДЖЛЕ ЕН «СПАКОЙНЛ»
Вось плыве Хвядос, плыве, А куды — не ў галаве:
Ў сузіранні патануў
Свежай рані, летуноў.
Вось узняўся рой лятучы.
Неўзабаве хтось гукае.
Не пазнаць, што голас штучны — Прыгажосць у ім такая.
Пра Хвядоса тут гаворка,
Ён і сам мог дагадацца:
Да яго народ навокал Стаў уважна прыглядацца.
А па радыё тым часам ІТа кароткай моўнай хвалі Навіпу сусветным масам Пра яго перадавалі:
«...Медыцыны дасягпешп'.
Зпоў над смерцю перамога!
Шчыра мы вітаем геній I пябожчыка жывога!
Сёппя ў Мінску а дзевятай Тоіі Хеядос заспіртавапы Неўміручым Набгаратан Для жыдця адратаваны.
I дяпер жывы пакойнік Выйшаў нават па прагулку,— Праязджае ён спакойна Па Сатурнаўскім завулку. Грамадзяне шчасце мелі На Хвядоса люоавацца На дванаццатай папелі,
На дзялянцы трыста дваццаць.
ІІраз хвіліны дзвс ці тры Чуе (1>едзя сам пс своіі Крылляў шум пад галавоіі: «Хаіі ты,— думае,—згары,— Тут яшчэ які птах-дзядзя
Проста ыне на карак сядзе ІДі, як некалі гракі,
Нумар пыкіпс такі». Толькі-толькі ён нагнуўся, Белы птах пад ім мігп\гўся I спусціўся твар у твар Побач з ім на тратуар
Ды з усмешкаю вясёлай Вабіць чорнымі вачамі. Забабонныя анёлы Побач з ёіі былі б сычамі — Выглядала гэтак міла У беласненшьтм штучным нер’і. Хутка крыллі адшніліла, Непатрэбныя цяпер ёіі,
I пусціда праз хвіліпу Лпарацік фона-кіна,
Каб Хвядоса рухі й гукі Занатоўваць для навукі.
Пад Хвядосам тон парой Птахаў гзткіх цэлы рон.
Той на дол па момант стане,
Той узнімецца ў паветра,
Да Хвядоса з прывітаннем Падлятаюць на паўметра,— Белаіі, шумнай чарадою.
Так кружыцца маюць звычай Часта чайкі над вадою Над прынаднаю здабычай.
А Хвядосу недзе дзецца Перад тым крылатым зборам,
Каб прымеў, то збег бы, здэцца,— Непрыемпа нек і сорам,
Калі круцяцца над каркам.
Влсь ён злез і крочыць паркам Па дарожцы між прысад,
Не ўглядаецца пазад.
Шпарка крочыць, хоць не снедаў, А за ім дзяўчына следам.
РЫ Ж МНЕ НАВАТ МО Й РАДНЯ
Вось між шолаху вяршып Чуцен роўны шум машын.
За прысадамі — будынак.
На пляцы перад франтонам Разляглося з сотпя свінак — Што ні дзёдзя, дык і топа. Качыць гэтакіх свіней
365
Федзю нашаму ніколі Не здаралася раней,
Як ён пасвіў іх у полі.
Той вунь містэр іоркіпыр Ці яго мадам свіння,
Як удоўж, дык так і ўшыр — Проста з добрага каня. Зацікаўлен дужа Федзя,
Да відовішча ён ласы,
Каб папосціць ды разглі'лзецг., ІІералез цераз балясы.
3 ласкай цёплай ён да дзёдкі, Як да родтіай, здэцца, цёткі:
— Не зважайце, што свіпня, Вы ж мне пават мо й радня:
Я ж калісьці з вашым продкам (Белы быў, з лычом кароткім), Малады як быў і дужы,
У адной кунаўся лужы. Брудпай шмат было вады,
, !,ы я п япы быў тады,
А цяпер вось і цвярозы (На вачах Хвядоса слёзы) Вельмі рад, што вас сустрэў я.
Стаў ёп чухаць падчарэўе, А япа— «без задніх ног» — Так пяшчотна: рох ды рох.
ІІе заўважыў нават Федзя І Іраз свіпую гэту ласку,
IIIто з «раднёю» разам едзе Свінабойні проста ў настку. Вось сталёвая рука Згрэбла сгірытпа вепрука, Аглушыла кухталём, —
Скура коціцца кулём. Развітальны вісеі пачуўся — Аж тады Хвядос прачнуўся, Завішчаў ад жаху так,
Як у плоце падсвінак; Перапуджаны без меры ПІмаргануў якіясь дзверы.
ЗС6
У варотах зметі плыві, Фодзю шў — ве надзівіцца:
Самі лезуць тут у скрыні I кілбасы й паляядвіцы, I Хітрым шэрагам прылад Самі рухаюцца ў скла д, Так імчаць, аж вецер дзьме. Ды Хвядосу не на ўме
Ні канвееры, ні вышкі,
Калі граюць марша кішкі — Чалавек сто год не снедаў. Смачнай ежы шмат навокал Так прывабпа песціць вока, 1'Іажывіцца ж як — не ведаў. «Каб было куды пакласці
II Іам сабе падумаў Федзя,—
То не грэх было б і ўкрасці,
Ды схаваць, хоць трэсні, недзс». Сам пры гэтым аглянуўся,
Над канвеерам нагнуўся Ды дігпком паўкілбасы Палажыў сабе ў трусы I, як выслізпуў за дзверы,
'вайму шчасцю аш пе верыў,
А дзяўчына там была,
Цікавала ўсё з-за сала,
Апаратам зазняла
367
I ў блакпоцік запісала. Задзівіла яе троху,
Што ў міпулую эпоху Мелі звычап людзі ежу Запіхаць сабе ў адзежу.
Федзя мерыўся ўжо есці — Так нязручпа ежу несці; Глянуў ён цераз іілячо,
Зноў тут гэтае дзяўчо:
«Яшчэ,— думае,— халера, Клікне міліцыянера»,
I збянтэжаны Хвядос Далей снеданпе панёс У трусах, аж да папелі,
Хоць не еўшы ногі млелі.
Гэтым часам людзі скоса Паглядаюць па Хвядоса.
Вось да нашага «калекі» Падышоў вучоны пейкі, Аптраполаг, мо, ці доктар, Зацікавіўся, паторкаў.
Вось аа ім яшчэ другія Падыходзяць да Хвядоса.
Тут паперы ўжо благія — ІІебарак наш толькі носам Безупынна хліп ды хліп:
«Вось дзе,— думае,— я ўліп! ІІГто-та будзе?.. Што-та будзе?.. У турму яшчэ пасадзяць... Модна згані.бяць ды асудзяць Як грамадскае пазаддзе.
Тут пяма куды дзявацца —
Трэ ў пакражы прызнавацца Без крутпі і без маны».
Калі доказы віны Выняў ён без лішніх слоў,
Хто з Хвядосам толькі ехаў,
Ад нястрыманага смеху ГІакаціліся далоў.
Быццам чэрці казыталі,
Да наўсмерці рагаталі,
Аж да слёз, да хрыпаты, ІІадарвалі жываты.
308
А ў Хпядоса дык ад жалю ІІават губы аадрыясалі:
Сорам вельмі, горка ўдвойчы — Аж слязой набеглі вочы. Смеючыся, людзі бачаць:
Штось Хвядос пачаў тлумачыць Ды пакаввае на рот.
Дагадаліся нарэпіце:
Гэта ж і*п так хоча есці. Супакоіўся народ,
За своіі смех аж ім нялоўка, І1ака:іалі, дзс сталоўка.
ЕЖА ВАЛІЦЦА, ЯК 3 НЕБА
Да сталоўкі Федзя крочыць, А сумненні яго точаць,
А чарвяк яго грызе:
«Пастаіпі тут у чарзе.
Прапаўзеш чаргу жывую,
Дай ім кпіжку паявую;
Калі й выдадуць табе,
Чым заплаціш за абед?
Ані грошай, апі кніжкі,
А ўсо граюць марша кішкі...
Хіба мо каб пастараўся, Накармілі б напавер...»
Неаглядная тэраса, А пад Ші яшчэ паверх, Навакол тае тэрасы Карунковыя балясы. Каляровыя кілімы Разаслаліся за імі.
1х убор у поўным цвеце, Іх узор мітусіць вецер. На тэрасе ў гэтаіі раме Крэслы доўгімі шарамі. Апроч іх... Але што гэта? ІІі народу таю валу,
Ані касы, ні буфета,
13 Крзпіва К., т. I
369
ІІі сталоў, ні персаналу.
Ціха, чыста ўсё прыорана,— Зцаць, абедаць яшчэ рапа.
Вось Хяядос на крэсла сеў, Разглядае пакрысе.
Як прывыкла вока тропхкі, Бачыць ён — ля крэслаў дошкі. ІІа гых дошках кпопкі, кнопкі,
А пад імі літар кропкі.
Што па дошках так прыгожа Пазалотай ціснена,
Разабраць Хвядос іге можа —
Ме пры ім напісана.
Ён Сядзіць і думку песціць —
Як ўсё ж бы тут пад’есці?
А накуль ён марыў гдтак 3 прыкрай млявасціо у целе, Штук пятпаццаць авіетак Да сталоўкІ падляцелі.
3 іх юнацкі смех пачуўся, Галасоў вясёлых гама.
Рад Хнядос наш: «Панучуся, Пагляджу, як будуць шамаць. Сам сабою тут, хоць трэсні,
Не дастапеш нават крошкі». Увайшлі, занялі крэслы, Нахіляюцца да дошкі.
I за столікам тут столік Апускацца сталі з столі,
На сталах на гэтых страва Дражніць нос прынадным пахам. «Ах, дык вось у чым тут справа! ІІу, цяпер мы — адгіым махам. Ежа валіцца, як з неба,
А я ўсё сяджу ды кісну.
Нават грошай тут не трэба.— Зараз кпопку вось націсну.
Ды якую ж толькі выбраць,
Каб тарап не трапіў часам? Добра будзе, калі з рыбай,
Яшчэ лепоіі, калі з мясам,
Хоць не ганьба й тарану...
Вось я гэту таркану!»
370
I (іспв Фвдзя кпопку пальцам:
«Ох, каб, здэдда, гуска з шммьцам!»
Лараз (на табе) і стол Ля Хвядоса стяў шя дол,
I пасуда яа стале,
Толькі... ежы нестае,
А ў пасудзіно відно,
Мусідь, нейкае піпо:
Такі колер ружаваты,
Такі кубак дужаваты, Можа нават з паўзбана — Не шкадуюць тут віна. ..
Як паднёс Хвядос да губак,
Плюнуў зноў назад у кубак,—
Ну які ж бо дурань стане Піць ваду для паласканнят Хоць пахучая такая?..
Зноў сн кнопку націскае:
Гэта нейкая ўжо страва —
Не то мяса, не то рыба.
«Ну, а з чаркай як жа справа?..
Падражнілі толькі хіба?
Ператоркаю ўсе кнопкі,
А не выйду я без стопкі Там якой бы гаркаты хоць».
Т пачаў ёп кпопкі тыкаць ІТальцам, локцем, кулаком.
Стала ежа тут валіцца,
Сталі стравы тут хваліцца Маслам, мёдам, малаком.
Але вось па сёмай кпопцы Прыкрасць зпоў чакала хлопца:
Раптам зверху дзве рукі —
Металёвыя крукі Стол схапілі ды паяеслі,
А Хвядос ні з чым на крэсле.
«Эх, дарэмна ежай грэбаў/
Толькі сам сябе караю,
Націскаць спачатку трэба.
Вось пачну з другога краю».
Тройчы кнопкі як парнуў,
Дык і стол назад вярнуў —
Кубак пеннага віна,
»3* 371
! Ітушка, мёд, садавіна.
Ля літва і каля ежы Узяўся Федзя як належыць, Ііе прасілі яго ласкі —
Еў і піў, аж чуб намок.
А пасля такой панаскі Любата пусаіць дымок (Каб сюды старыя порткі, Там было чуток махоркі).
СІТЯЦЬ ДАЎНО Ў ЗЯМЛІ СЬІРОП ЛЮДЗІ 3 ПСІХІКАЙ СТАРОЙ
Ногі йсці не маюць сілы, Галава — ў бакі на карку:
— Эй!.. Таварыш!.. Слухай, мілы! Ііудзь хлапцом, дазволь цыгарку! Што? Шкадуеш? Эх ты с-сукін!.. Не даеш... мы самі... купім.
Дзе ўзялася зпоў дзяўчына:
— Вось хачу я запытацца...
Што, скажы мне, за прычына: Раптам ты пачаў хістацца, Глупства ўсякае гаворыш,
А здаецца, і не хворы ж?
— А!.. бабец... загаварыла...
Як цябе?.. Макрына? Клава? Выпіў я... свіное рыла...
I бужу... I маю права.
— Ты віна піў, праўда, ўволю,
Ды віно ж без алкаголю!..
— Быць не можаі.. Цётка, маніш. Але ўрэшце... салраўды!
Хмелю, здэцця, апізвання ж, Галава ў бакі не водзіць,
Вось і ногі роўна ходзяць —
П'яны, значыць, ад вады?! Выбачайце за абразу,
Ме было ж мне так ні разу.
Гэта, значыць, па прывычцы,
Так сказаць, рэфлекс умоўны:
Я ж кульпуў тры кубкі ноўпых —
372
Як тут, думаю, нс ўпіцца?
— Я не крыўджуся, дарма,—
У адказ яму дзяўчына,—
Бо цікаўлюся й сама Кожным гэтакім учынкам. Ныўчыць маю я на мэце П'яніц прошлага сталецця,
Іх паводзіны і густьт.
Пра людзей такога складу Кніжак я чытала мпога,
А цяпер вось вельмі рада Бачыць п'япіцу жывога,
I тым болып, што беларус ты. Беларуска іі я таксама,
I завуць мяне Мальгрэта.
Прадзед мой, казала мама,
Часта нюхаў зелле гэта,
Хоць не так, як ты, вядома.
Ну дык вось і будзь як дома,
Не саромейся ні крышкі,
Толькі выбач на кілішкі,
Бо нідзе не знойдзеш тут ты Гэтакай сабе атруты.
Па цьггаркі, каб прыйшлося,
Зноў жа прыйдзецца прабачыць. А цяпер скажы. Хвядосе,
Што б ты ў нас хацеў пабачыць?
— Столькі знойдзецца жаданпяў, Што й здаволіць не бяруся.
Добра б глянуць, як сяляпе
Ў нас жывуць на Беларусі, Пабываць і каля пас там,
Каля роднай, значыць, вёскі —
Ці ліпіць яшчэ калгас там,
Ці распаўся на палоскі;
Мо стаіць яшчэ там хата Ці мая, ці хоць бы іі жонкі;
Можа праўпук майго свата Ці пе ціспе самагопкі;
Ці ўрадзіла ў яго збожжа,
Ці мо голыя засекі; і і і не дасць ён трохі можа На цыгаркі самасейкі.
373
Запітаць хацеў Г»ы ў госці I да вашых пралетараў —
Я ж таксама ў маладосці Пра камупу часта марыў. Камунізму вось ці многа,
I (і ўсё ёсць япгаэ ваганні;
Ці пе трэба дапамога Тлг у класавым змаганні,—
Дык і я магу пад кіпець Там якога Мзмберлеіта.
Перад гэтым толькі выпіць Дзеля смеласці нядрэнна.
Гэта, скажуць мо, драбпіца,
Ды не піўшы як жа біцца?
— Так, пішто з цябе ваяка — Выдраць лысаму валоссе,
Ды, гакада, вайны ніякай Для цябе не засталося.
Паміж кім япа й магла быць,
Ты вось толькі раскумекап?
Сам спазніўся троху, мабыці.,
Так прыблізна па паўвека,
I калі б працёр ты вочьт,
Дык не блытаўся б дарма:
Пі буржуяў, пі рабочых,
Ні дзяржаў даўно няма,
Ані розпіцы старое Паміж горадам і вёскай;
Зпіклі бонкі, зпікла зброя,
Т міліцыя, і войска —
!х іте стрэпега болеп зноў ты.
I дрэдноўты й звыпідрздноўты, Кулямёты і гарматы,
Агпямёты і гранаты,
іПты\. нпган І стрэльба з піашкай,
Горы рознай броні цяжкай —
Тон мільярды лепшан сталі Для магаын мы скарысталі.
— Пачакайце... Стойце... Годзе... Нешта цямлю я пагапа,..
Ну, а як жа Бэпдэ ходзіць?
1 няўжо ён без нагана?
’лупства, мабыць, я змарозіў,
374
Пе па той паіішоў дарозе —
ІІа даўвейшай цаліііе;
Пра тон факт забыўся просты,
Што ўэко нне сто дваццаць шосты, ІІІто сябры даўно ў труне.
ІІу, без войска мо й нндрэіша (Я гіра нашу зноў гаворку),
Д міліцыю — дарэмна,
Без яо не вынадае:
А як брудна ў панадворку,
Хто вас штрафам абкладае?
Каго клікнуць, нк дзе ў садзе Вам у лбе нраломяць дзірку?..
Яно іі так другога дзядзю Часам варта ўзяць за шкірку.
— ІІаварочаў страхаў груды, Толькі страхі ўсё старыя: Выратоўвае ад бруду ІІас усіх санітарыя.
Тут здароўе — мера іі вера.
У грамадстве напіым новым I без міліцыяпера Кожны згодзен быць здаровым. Бачыў ты хоць дзе няўклюду За ўвесь час тут? Ну ды во як;
IIі амагараў да бруду,
Ні ахвотнікаў да боек —
Спяць даўно ў зямлі сырой Людзі з псіхікай старой.
Звычак тых маглі б трымацца Толькі вырадкі ў народзе,
Ды здаровае грамадства Гэтых вырадкаў не родзіць.
I «угробіць» — рэч старая.
Волын ніколі іі пе кажы так:
Гэта ўражанне стварае,
Як агідны перажытак Тых часоў яшчэ агідных,
Калі жонку муж валтузіў,
Калі грызліся па тыдню За няўшыты ўпору гузік; Ненавідзелі да скону 1 жылі да смерці разам,
375
Моцна быў так «шлюб закопны» Лахманом супольным зпязан. Ііад жанчынаю дашчэнту Рэшткі ўсе апекі сцёрты.
— Хто ж вам плаціць алімепты? Ці ўсё робіце аборты?
— Ад тваіх, Хвядос, пытаппяў Стогадовай вее цпіллю,
Быццам шлюць мпе прывітанне Твае жонкі з замагілля,
Што калісьці моцпа гэтак Да сябе ты іх прыгортаў,
Што нлаціў ты ім на дзетак,
Што памерлі ад абортаў.
Але досыць, сам набачыш,
Бо ўсяго не растлумачыш.
Ты б хацеў у надарожжа —
Мы нядаўна гаварылі...
3 насажырскім гэта можпа,
Ды зручней на аўтакрыллі:
Што захочаш, тут паглядзіш,
Дзе захочаш, там і сядзеш,
Зпоў узпімешся ўгару там,
I пе прыпдзецца лічыцца 3 устапоўленым маршрутам, Толькі трэ лятаць наўчыцца. Зараз зоймемся мы гэтым,
Можа й подзе ў пас на лад,
А цяплен каб быць адзетым, Накіруемся на склад.
МАГАЗШ — МІШПВЕЯЎ ДВАЦЦАЦЬ
Магазін — Міншвеяў дваццаць, Прадаўцоў зусім няма там:
Хто прыходзіць адзявацца.
Мае справу з аўтаматам.
На пляцок абы-хто стаў,
Дўтамат абніме стан,
Як прыяцеля. сустрэне,
Без капрызаў, без скандалаў Зніме мерку дасканала —
376
Падбярэ табе адзонне.
3 магазіна што забрата,
Усі; надлічыць рзгістратар. Ён, вядома, не калежскі,
Ілі без гузікаў, без цэшкі,— Яму чыпа нестае,
I ліундзіра ён не носіць,
Ён і хабару не просіць,
I паперы не псуе,
Да прагулаў ненрывычпы — Апарат ёп электрычны.
Калі ў склад Хвядос з'явіўся, Аўтамат аж задзівіўся Ды спыніўся ў задуменні:
Стан то стап, але пытапне,
ІНто да стану тут прыстане?
Дзе ж узяць яму адзенне?
Колькі ён людзей ні мераў,
Не было такіх размераў. Падабраць тут цяжкавата.
3 данамогаю Мальгрэты Быў Хвядос усё ж адзеты. Праўда, трохі мешкавата,
Ды няма што выдумляць — ІІрачакаўся летны пляц.
ТУТ гаРОІО ПРЫВІТАННЕ 3 ПЕРШАЙ СІІРОБАЮ ЛЯТАШІЯ
ІІеўзабаве Федзя ўбачыў Велізарны пляц дзіцячы. Апаратьт, авіеткі,
Аўтакрыллі па пляцы.
Ля машын натоўпам дзеткі —
I дзяўчаткі, і хлапцы.
За чародкаю чародкі,
Быццам восепню пшакі,—
I не спілі іх і продкі Цацак-забавак такіх.
Тыя ў конікі гулялі,
377
Лсядлаўшы верхам палку, Смела готыя з рулямі У падхмар’е мкпуцца змалку. Вось вучобаю заняты ІОных птахаў эскадрыллі, Быццам тыя іітушанятм, Распраўляюці» свае крыллі. Па той бок узорных кратаў (Цёмнаіі бронзы з серабром) Сотні лётных апаратаў Прытуліў аэрадром,
I ’алнастаііі\асцю баі аты х:
I Іасажырскія гігаіггы,
I (якжавозы грузавыя,
Даўгалёты прызавыя, Быстралётныя снартсменкі...
I лупіў бы доўга эрэнкі Наш Хвядос на ўсё на гэта, Каб не крыкнула Мальгрэта. Тут герою прывітапне поршай спробаю лятання!
Падабрал і, прышпіл іл і Да Хвядоса аўтакрыллі I яшчэ на кожны бок Адмысловы паплавок,
Каб лягчэйшым Г.ьтло цела, Каб не надала, ляцела.
Вось маторык завялі.
Тыя крыллі мах за махам ;1ы зрабілі Федзю птахам — Аддзяліўся ад зямлі,
Ногі служаць за рулі.
ГІад апекаю Мальгрзты Залунаў (;п у паветры Так, як бусел тоіі, але —
Што вышзіі, то ўсё бялеп.
Не было так з ім ніколі — Нават нос змяніў своіі колер, Праз дзссятак некі метраў Стаў прасіцца птах з паветра.
т
Толькі ўспеў Хвядос прыбегчы, Хочуць зноў яго запрэгчы.
Ён і сам ужо не рад,
Але каб не здацца трусам,
Быць адважным беларусам,
Храбра леае ў анарат.
Зноў маторык задрыжаў,
Зноў ваўзе па целе жах,
Зубы ляскаюць, і птаху Дрэнна стала зноў ад страху.
3дагадалас я Мальгрэта,
У вачах усмешкі іскры:
— ІІе да густу табе гэта?
Ну, тады па пасажырскім.
Ты лятаць — смяльчак адпеты,
Ды шкада, што смеласць тая,
Яшчэ ўзняцца не пасгіеў тьт,
А яна ўжо іі вылятае.
Ну нічога, мы нагонім,
Паляцім яшчэ сягоння.
СПАКАЙНЕЙ БЫЛО Б НА КОНЦЫ
■
Як з узрушаным нутром Трапіў на аэрадром Ды наўкола Федзя глянуў,— Анідзе аэраплапаў,
Толькі проста на зямлі Караблі — не караблі.
Той вупь мае выгляд лодкі, Што даўней калісьці продкі, Як на моры вялі бой,
ГІад вадою прэлі ў ёй.
Ды за лодку ён шырэй,
Шмат акоп у ім, дзвярэй,
Дах пакаты на два спады,
А на даху тым прылады (Вось такія ў ветрака Федзя крыллі сустракаў)
I наперадзе й па задзе ІІа адноіі яіпчэ прыладзе.
А на палубу з перона,
379
Як на нрыстаііі ўсё роўна Ці оа станцыі раней,
Наплываў людскі струмень. Толькі быў парадак строгі:
Не налазілі на погі,
Ма мазоль пе паступалі, Багажом пе засыпалі,
3-пад куфэркаў ды пакупкаў ІІе прасілі паратунку;
У сярдзітым узрушэнні ІІе брыкаліся абцасам;
Не залазілі ў кішэні,
Як даўпей бывала часам;
IIі мукі тае ў мяшках,
IIі сабак на ланцужках,
Пеўні ў кошыках не пелі,— Багажу зусім не мелі. ііе было тут даўгакрысых, Барадатых, сівых, лысых,
I маршчынамі іх твары Ім гады не дратавалі.
Між натоўпу наш Хвядос Прыгуліўся да Мальгрэты, Ласкай цёплаю сагрэты,
Да пляча яе прырос —
Ёсць таварыш у бядзе.
А яна яго вядзе,
Як рахманага вала.
Вось на палубу ўзвяла:
— Ну, Хвядос, на гэтым смела, Без ніякай рызыкі.
А ў Хвядоса шэрхне цела, ІІа ўсім целе дрыжыкі.
Самалёт ён вокам змераў:
«Чорт яму тут вельмі й верыў. Спакайнен было б па концы.
Я любіў яе бясконца,
Як была яна рапей,
Нават вось і на трамваі Я — нішто яшчэ трываю,
Ну, а тут яно страшней: Сапсуецца гэты «млып» —
I расплешчашся на блін,
38У
Будзе «вечпы супакой».
I з трывожнай думкаіі гэтай Увайшоў ён за Мальгрэтай
Недаверліва ў пакой.
— Зараз будзем узнімацца?
— Смела, можаш не трымацца. Скіпь навалу страху з карку, Рааглядай жывуіо карту. Кнопку — торіч, і зараз — гоп! Перад Федзем перыскоп: Люстра, трубка за мадпорку, Пара нейкіх цыбукоў,
А відаць усё зпадворку I наперадзе й з бакоў.
Але раптам — вось цікава! — Ад яго зямля ўцякае.
Асядае ўпіз зямліца,
Быццам хоча праваліцца. Лётны пляц, дамы, напелі Моцпа раптам надрабнелі, Паплылі на поўнач дзесьці,
А Хвядос, як быў, на месцы.
СКРОЗЬ ЭЛЕКТРЫКА СЛУГУЕ
Праплывае пад ім горад, Ён сядзіць і мала гора,
Толькі дзіва Федзю зпоў:
Ані дыму табе тога Непрагляднага, густога,
ІІі фабрычных каміноў.
3 запытаннем да Мальгрэты:
— Як жа ў вас жывуць паэты? Ані хмаркі таго дыму,
Дзе ж набрацца ім уздыму?
Мы ж калісьці маладымі ІІроста плавалі у дыме;
У другога юнака Верне з кожнага радка.
I чытач пад гэткім вершам Адчувае, шго падвешан У вянглярпі па крукі,
3#1
Каб правэндзіць кумпякі.
А без гэтакай прыправы
Дзе ж ты дзенеш верш каравы?
— Ты паслухай, і тады мо Усе сумненні разганю:
Мы жывём не то без дыму,
Нават проста без агню.
Ды і ў вергаах строй інакгаы:
Ііе дымяць паэты нагаы,
Ме палаюдь і пе цьмеюць,
Ну, зусім «гарэць» пс ўмеюць.
Усялякія гарэнні
Зніклі ў электрапраменні,
1 пра дым ніхто не марыць,
— А на чым жа есці варадь?
Ды ў час лютае зімы,
Час марозаў завірух,
Ацяпляюдь чым дамы? Што дае машынам рух? Вось уцяміць не магу я. — Скрозь электрыка слугуе,
— Дык скажыце ж мнс таксама, Хто ў вас рухае дынама?
Хіба чорт ці святы дух?
— Бач, даўно, з каторых пор мы Укілзалі злыя штормы,
За сівыя ўзялі грывы Табуны валоў бурдівых,
I адлівы і прылівы
К пам на службу прывялі.
Сонца яснага праменне Можам мы сабраць у жненю Ці рассыпаць па эямлі.
А калі магутны атам.
Мы для нрацы пакарылі,
Стаў народ такім багатым,
Што канца няма тоіі сіле.
— Хай у вас тут санцабуды Ці нінч;) якіп цуды,
Але ж (хіба я сляпы?)
За ўвесь час (хоць і кароткі)
Не заўважыў я пранодкі.
Дрот жа дзс; ваш ды слупы? —
Вось пад мым я ў задуменні.
— Нашы электрішраменпі,
Куды хочам, мы без дроту Пасылаем на работу.
ПАМІЖ ГОРАДАМ » ВЁСКАП АНІЯКАЙ РОЗШЦЫ
— Калі цётка тут не мапіць, Шмат цудоўнага тіа свеце.
Але ж вось вы мне скажэце:
Ці ўсё Мінск яшчэ пад намі,
Ці над вёскай гэта мы?
Не магу я разабрацца.
Тыя ж, здэцца, ўсё дамы — Велізарпыя палацы,
I такая ж вось дарога,
Т машын таксама многа,
I на вуліцах людзеп;
Стрэх не бачу саламяпых, Азяродаў паламаных...
Хоць паселішчы радзей,
Іх кругом пааблягалі Цёмнай зелені прагальт:
Ці не поле яравое?
Гэта поле сапраўды.
Вупь штось поўзае жывое І’ам далей на полі ворным... Так як вол, здаецца, чорны Між авечай чарады...
Аж блішчыць на сонцы спіна... Пачакайцо... То ж машыпа!
I па полі цягне шмат Разп аст айнейш ы х пр ыла д За сабою чорны воле,— Урабляюць, зпачыць. ттоле. Вунь абшар які заворат! Значыць, гэта ўжо не горад?
— Я ж казала ўжо, Хвядоска, Ў нас між горадам і вёскай Аніякай розніцы.
Ты пакінь сваю прывычку
383
Ч
Ўспамінаць оылую <<смычку»
Ды былыя «ножніцы»,
Г1 1 I > __# м * ^
1ы яшчэ не уцяміу хіба,
Што ўжо нават тыя словы «Горад», «нёска» выйіплі з моды, Ёсць одзінае — «сяліба»,
А ў ёй фабрыкі, заводы Ды культурныя ўстаповы,
Толькі часам Іпшы выраб...
— Як не будзеце вы лаяць, Папрасіў я вельмі шчыра б Растлумачыць мне яспен,
Што ж тут вёскі вырабляюць?
— Вырабляюць тут... свіней.
Тая зелень, што ты бачыш,
I [ершасортны харч свінячы.
Тут ад Оршы да Гародні I ад Слуцку да Сянна Гасітадарка ўсё адна,
Усё з ухілам свінаводным. Бачыш, колькі тут будыпкаў Для свінен і для падсвінкаў На абшары велізарным? і'эта Вязыпскі свінарнік.
Іх тут тысяч пяцьдзесят,
Не лічыўшы нарасят.
— Помню, звалі яго ў нас Вязынь-Фаніпаль — саўгас. Шмат хто ў друку яго крыў,— Тут заўсёды быў прарыў,
Не залатваўся піколі:
Альбо згпоіць жыта ў полі, Альбо бульбы іте ўбярэ,
Альбо ў трактара прагуды,
Альбо гпедыя іі рагулі Зазімуюць на дварэ;
I было ў яго раней Болей свінства, як свіней.
А цяпер вунь мясюга там На відэльцы прэ сама...
Так, закускі ў вас багата,
Ды галоўнага пяма.
384
)
ПРЫГЛЯДАПСЯ НА СТРАСЕ, РАЗБІРАЙСЯ ПАКРЫСЕ
— А скажыце, не маглі б Вы яшчэ пазваць сяліб,
Што пад памі праплываюць?
— Яны ж палпісы ўсе маюць Ды дваякай пават мовай —
I агульпай і мясцовай.
3 літар кожная ў тэсць метраў,
Па аднэй, па дзвс на даху,
Каб відаць была з паветра Самалёту-аўтаптаху.
Прыглядайся на страсе,
Разбірайся пакрысе.
— Ву... Дзве літары злажыў, ІІачакайце, зараз: Ву-са.
Э! Дык тут жа Глебка жыў!
Хоць пе часта піў ён чарку,
Хоць не быў западта п’япым,
Але выдумаў жа «арку»
Будаваць над акіяпам.
Вось Н-і-з-о-к — радзіма Труса. Жыў такі паэт-юнак,
Быў вясёльт ды здаровы,
Павянчала смерць, адпак,
Юнака вяпком лаўровым.
А яшчэ скажыце — вы Не чыталі Крапівы?
Не здаралася ніколі?
А я знаў яго даволі.
Ёп таксама з гэтай вёскі,
Шмат пісаў аб сгіравах боскіх.
Чуць мы з ім тте сябравалі ж,
ІІа Падхлюпінскай жылі,
Хоць ён дрэппы бьтў таварыш — Наступаў на мазалі.
Вось К-а-п-ы-л ь. Свінарпік бачу. Чую музыку свінячу.
Тут, мпе помніцца, й даўней Добрых гамат было свіней,
/Карабцы былі, паэты —
Пладавіты горад гэты.
385
3 Капмля такая шыіпка,
Як, напрыклад, Гартны Цішка. Праз нахілы да дыскусій Ды праз «трэскі», ды праз «хвалі» Яго ў нас на Беларусі Нібы лысага ўсе зналі.
Ен то й быў не кучаравы,
Камля ваты, не в ысок і,
Дзеля справы, дзеля славы Ў выдавецтве ціснуў «сокі».
Ад Капыля за дзве мілі Кузьму белага чарнілі.
Тут у : [імкавічах, помню,
У год вялікі, пераломны,
Як ядро сялянскай масы Паімкнулася ў калгасы,
Як бяднядкая рука Гнала ў карак кулака,
Быў адзін галавацяп,
Запісаць як болып хаця б,
Лозунг кінуў ён такі:
«Ці калгас, ці Салаўкі».
I пайшлі, прасіцца сталі Ўсе з мястэчка да душы:
«Дзядзя, мілы, занішы!»
А пасля, як прачыталі У газеце пра загібы,
Дык назаўтра ўся сяліба Разбіраць пайшла скарэй Абагуленых курэй.
Дзесьці тут была мяжа,
А за ёй, крывёй заліта,
Панства «Жэчы Пастіалітаіі», і зе крывавы гойсаў жах,
Дзе дуіпылі ў турмах поўпых Сотпі, тысячы працоўпых.
1!Б ХЛНСЦІЦЬ ІІЛЛКССЕ ІІУСТКЛЙ
— Самалёт ляціць на Кіеў. Ты асвоптаўся ўжо, здэцца. Можа мы яго пакінем,
386
Паляцім на авіетцы? —
Запыталася дзяўчына.
— Вунь на той я наспрабую.
— Не баішся? Малайчьша!
Выбірай сабе любую.
Неўзабаве пераселі,
I Мальгрэта руль трымае.
Як даўпей на каруселі,
У Хвядоса дух займае.
А сялібы злева, справа I пад імі — штохвіліны.
3 імі шэрагам яскравым Перад Федзем успаміны.
— С-л-у-ц-а-к. Смачныя без меры Тут раслі калісьці бэры.
Бачу — Л-ю-б-а-н-ь паміж лесу,
А далей — раку Арэсу.
Быў тут Мар’інскі масіў,
Селянін тут гразь мясіў,
Асушаў, машынай чэрпаў.
Тут жа цёрся і ІІрышчэпаў.
Ён да часу, да пары Тут насаджваў хутары.
Як яго ж утаймавалі,
Ды калгасы збудавалі,—
На дрыгве ды на трысці Пачалі яны расці.
I цяпер вось колькі еду,
Як ні мчыць мой коііь крылаты,
Ўсё пад ім дыван кашлаты,
Не відаць балота й следу.
Вунь Князь-возера сіпее. Вандраваў і тут даўней я.
Памятаю, гэты «князь»
Паважаў занадта гразь —
Навакол яго было там Непралазнае балота.
Тут яшчэ вучоны См'рбаў Акалочваў грушы з вербаў.
Кажуцц скончыў быў той дзед Ерундычпы факультэт.
Вунь да Ляскавіч дарога.
Жыў та.м сябар мой Сярога...
387
Тут арцель яшчэ жыве мо
(Можа й масла прычакала ),
Што малочную праблему Так развязвала цікава. Ляскаўчапам стала ясна:
Лепей з маслам, чым без масла,
I яны (ці пе ў Капылі)
На завод быка купілі,
Ды пе могуць падзівіцца,
Што цялят пяма ад швіца. Скрозь па вёсцы охі й ахі — Хоць ты здай быка ў мапахі. Потым бачаць ляскаўчаны — Бык ім трапіўся злягчапы.
— Той арцелі не іспуе,
Але добра й без яе мы I малочную й мясную Тут развязваем праблемы.
— Бачу. Скрозь дыван зялёны I паўз Прыпяць і за Прыпяць, Суха скрозь, як на далоні,
Недзе й чорту хвост задрыпаць.
— Праўда, зпіклі ўсе балоты
I людзей болып чорт пе зводзіць, Хоць рагатыя істоты I сягоння вольна ходзяць Па абшары тым зялёным,
Пад сабоп што бачыш ты:
Тут жывёлаводпай зоны Скрозь гадуюцца гурты.
Дзе калісь былі выгары Ды ў багне карчы тарчалі,
Там засеяны абшары СакавІтымі харчамі.
Не хлясціць Палессе пусткай,
У дрыгве пе гіне марна,
Узраслі па глебе тлустай Маслабойпі, сыраварні.
I нрарэзваюць разлог Стужкі чорныя дарог.
388
НАД ПЕІІЗЛЖАМ НАД ПРЫГОЖЫМ АСЫПАЮЦЦА ЎСПЛМІНЫ
Авіетка пшарка мчыцца, Бы з віхрамі ўперагонкі,
Цераз Мозыр і Рачыцу ІІа шляху былой чыгункі; Самалёты грузавыя Абганяе птахам шустрым,
Ажно вецер грозна выс...
Вунь Дняпро мігнуўся люстрам, Але вось Хвядос збяптэжан,
Аж мароз паўзе па скуры:
Як пасля зімовай буры,
Скрозь пад ім прастор аснежан. Зрздку дапінка жывая,
Зпоў хаваюць зелень гурбы.
— Што за штука! Здэцца, ў маі Не навінна снежных бур быць,
А вось тут, відаць, завея:
Снег над сонцам ружавее.
На губах Мальгрэты смех:
— 'эта, браце мой, не снег. Чуеш, пах даносіць ветрам — Гэта з цвету дываны:
Гут на сотні кіламетраў Лёг раён садавіпы.
Можа спусцімся, нрысядзем На хвілінку ў гэтым садзе? Адпачпуўшы, час пагонім.
— Ой, не трэба лепеп, не! Адчуваю на спіпе Пісагі яіпчэ й сягонпя;
I дагэтуль япічэ помню Смак суседскага агрэсту.
Вось і хіб вуграсты Гомлю — У белым лесе звер ішрэсты. Галавой прылёг да Сожа,
Л апы выцягпуў на Іпуць, Быццам прагне, ды не можа, Ўсю ваду ён з рэчак выпіць.
Паляцелі па-над Сожам Ад Дняпра да верхавіны,
Пад пейзашам пад прыгожым Асыпаюцца ўспаміпы.
II а мінулым, па далёкім Сум нячутна сэрца сціснуў,
І\алі ж раптам кінуў вокам,
Дык пад імі ўжо Амсціслаў I Іа-над Вехрай вырас пышна. Успамінам сэрца рада:
— Вось адгэтуль колісь выіішла Амсціслаўская плеяда,
3 паэтычным гэткім зерпем. Угару адсюль пайшоў Сам Аркадзій Куляшоў.
Можа, цётачка, павернем Мы адгэтуль ужо лепей Цераз Оршу ды па Лепель?
Вунь пад намі Цёмпы Лес. Тут вось пекалі ў цішы Выспявалі «дзве душы»,
Шмат аб ім было гаворкі...
Вось ужо і Горы-Горкі Пераскочыў копь крылаты.
Калі памяць пе здае,—
Шчэ да смерці да мае Акадэмія была тут,
Здэцца, сельскай гаспадаркі. Працавала япа дбала,
Але ўсё ж і тут, бывала,
Нам падносілі «падаркі».
Тут жа нехта й вершы плёў.
ГІра яго яшчэ трапалі,
Што ён жыў «з чужых палсў».
А сваё было ў папары.
Вось Д-у-б-р-о-ў-н а. Стопцр! Дз© я? Гэта ж зараз Асіпбуд.
На дрыгве ўзпялася тут I Іаша лешпая надзся.
3-пад багпа спажыву ўздзёршы,
Тут разросся грукат мерны,
300
I да Віцебска іі да Оршы ІІа слупах пабеглі нервы;
Дасягнулі іі Магілёва,
Пе мінулі і Дуброўпы,
I Ў ударніках сталёвых Пульс жыцця забіўся роўнм,
Па прасторы рыкашэтам Перадаўся ён паэтам.
— Гэта добра, але слухай —
Што ж рабіў тады Хвядос там?
— 0, я выпіў добры куфель, Прывітаў будоўлю тостам,
I цяпер вось жыў не буду,
Як не ўбачу Асінбуду.
Тут ён быць павінеп недзе ж.
— Жыў то будзеш, ды не ўгледзіш. Ты змыліўся ў часе трошкі:
Торф даўно згарэў да крошкі,
I застылі без спажывы Драцяныя нервы-жылы.
Не бядуй, аднак, па Оршы,
Там і сёння пульс не горшы.
ІІІ’ЫЗІІЛВЛЙСЯ — ХТО ТУТ ПРЛУНУК?!
Неспадзеўкі і на дзіва Зацікаўленай Мальгрэце Федзя руль схапіў рукамі:
— Пачакайце, прыпынеце!
Вось жа, вось пад намі Камень. Блізка ж тут мая радзіма.
Вунь і возера направа,
У якім я часта плаваў.
'Гут жа быў я ў адпуску,
Тут валяўся на пяску,
Тут жа ўлетку, здзеўшы порткі, Вудай цёгаў краснапёркі;
На чарвя тут, як ні дзіўна.
Мне шчупак зламаў вудзілыіа.
Эх, шчупак жа быў які!
Есць тут педзе й сваякі,—
Жыў жа тут мой татка з дзядзем.
39!
Дык хутчэй давайце сядзем!
Толькі ўспелі апусціцца, і Іа двары шырозным селі,
А ўжо там асоб мо з трыццаць I стаяць, як на вяселлі.
Што пачаць, Хвядос не ведаў, Памаўчаў хвіліпкі дзве:
— Не пазналі.— кажа,— дзеда,
Ліха вашай галаве? —
3 авіеткі вылез спраўна:
— Нежаданы, можа, госць? Прызнаванся — хто тут нраўнук?
3 Чырваносаў хто тут ёсць?
Дзядзька ў вязанай кашулі, Што наперадзе стаяў:
— ! Гра цябе мы,— кажа,— чулі,
I твой праўнук — гэта я.
— Калі ты, дык птто ж ты, ўпучку,
I Іе цалуеш дзеду ў ручку?
Прывітаць як след не можа!
Яшчэ іі праўнук! Галава...
— Не такі ты ўжо й прыгожы,
Каб цябе я цалаваў...
Хутка з праўнукам «нягодным» На машыпе Федзя едзе;
Не пазнае вёскі роднап —
Мінскі лад і тут заведзен.
Прамахнулі цераз пляц,
Падкацілі пад палац.
Федзя зноў: — Прызпайся, ўнучку, Мусіць, маеш грошай кучку?
Гэта твой жа, мусіць, дом,
Да якога мы ідзём?
— Не смяшы, Хвядосе, сціхні:
Дом не мой — агульны, ўсіхні.
— А жывеш ты ў ім жа як тут?
За кватэру плацііп жакту?
— Не, нікому не плачу.—
Федзя ляпнуў па плячу:
— Значыць, нейкім гэткім чынам?.. Чаму не, зусім нядрэпна
Ў такім доме жыць дарэмна.
Ах і праўнук! Малайчына!
392
3 маладых, відаць, ды рапні.
А пакоі ж тут! Убранпе!
(Ад здзіўлення аж прысеў.)
ІЗось палаты дык палаты!
— Так жывём мы тут усе:
11с бярэ піхто з нас платы
1 ішаціць у нас ітяма чым,—
Федзю праўпук растлумнчыў.
— Ну, без грошан гэта горш,— ІІерабіў пашчадка продак.—
Бач, заўсёды нейкі грош Трэба мець па абыходак.
Як пяма, то што ж рабіць,—
Грэба стаць дый зарабіць.
— Я нрацую, чаму не.
Вунь і фабрыка ў акпе.
Вырабляем там адзенне.
Вось такое, як па л це.
Шмат адзежы, і харошай,
Ды нрацуем мы без грошай.
— Што ж, адзенне — заглядзенпе... Так, нішто сабе тканіны...
А плаціць то ўсё ж павінны.
— Хто?
— Начальства, хто наймаў.
— Дык яго ж у нас няма.
Што да грошай — дык ізноў жа — Ненатрэбны і пяма іх:
Мы працуем, колькі можам,
I, што трэба, заўжды маем.
— 1 Іешта ў вас тут вельмі хітра,
I не ўцяміш без паўлітра.
Годзе, ўнучак. Як і што там,
Гэта ты раскажаш потым,
А цяпер бы мне й Мальгрэтцы Прапусціць чаго, сагрэцца.
— Што ж дагэтуль не сказалі?
V мікрафон шапну я слова,
I прышлюць яду з сталовай; Знойдзем цёплую мы ў зале.
— Эх, унучак, кіпь, нарэпіце,
Ты з мяне, старога, кніць:
Я ж прашу ў цябе че есні,
393
Мы з Мальгрэтай хочам піць,
А пасля ўжо можна й шамаць.
— Дык і піць гірышлюць таксама:
Сок івіпшёвы будае, кава.
— Думаў ты, што я прыйду Ніць тут розпую бурду?
Пе, брат, гэта нецікава.
Дай ты мнс панюхаць корак Так хоць градусаў па сорак.
— А слабейшага не пЧмн?
Ну, то іідзі, Хвядосе, еш,
Бо іі па градус пе дастапеш.
— Ну, не веру, ўпучак, мапіш. Покуль ссюць людзі жыта,
Дык і «зелле» пе звядзецца.
Дык не гпіся ж і не лжы ты — Пэўна, выціснуў з вядзерца...
Ледзь у X пе ўзпікла свііркі... Раззлаваны і без чаркі Сеў палуднаваць Хпядос.
Тут над вухам калі гаркпе,
Аж ён лыжкі не данёс,
У прыладу ўпяўшы вочы.
— Ах, люцыпарская сіла!
Чуць мяне не аглушыла.
Хто там што яшчэ балбоча?
— ІІе сапсуп ты з пуду страўпік,— Супакоіў Федзю праўнук.—
Гэта моўная нрылада,
3 ёй і радыё-люстэрка.
Пачалася ў нас цяперка Гаспадарчая нарада.
Падьшюў Хвядос, і праўда: Зала тысячы на тры,
Ма рмурон а я ў нутры,
3 крышталю скляпепш1 ўзнесла.
>Ік жывыя, людзі ў крэслах,
Пібы тут яны ў пакоі,
Здэцца б нось дастаў рукою.
На агульным гэтым фоне 3 іх адзін нры мікрафоне...
Сем мінут гаворыць запар,
I электрадыяграмы
394
Каляровымі агнямі Ілюструюць гэты рапарт.
11 рыпы п ілася нрамова,
I чырвоныя балоны Заіскрыліся па зале,
Засвяцілі — паказалі Тых удзельнікаў імёны,
Што яшчэ хацелі слова.
Вось адзін узняўся з краю...
— Сход твой скончыцца не скора ж, Дык ідзі, мо пагаворыш,—
Федзя праўнуку параіў.
— Гэта не абавязкова.
Я й адсюль магу ўзяць слова...
Але йдзі, Хвядосе, еш ты,
Бо астыне ўсё да рэшты.
Пасля гэтакіх дзівосаў Апетыт узрос Хвядосаў,
I апоганімі йнілі цуды,
Як ён вымяпціў з пасуды,
Як у роце знік пірог:
Хоць абліўся хлотіец потам,
Але ўправіўся за трох.
Аддыхнуўшы, стаў ён потым Нарыхтоўвацца ў дарогу.
— Адпачнуў бы Шчэ... Наогул,— Кажа праўнук,— кінь збірацца,
Ёсць цікавая ў пас праца.
— Вось каб ты сказаў паўкварты,
А да працы — стараваты,
Праца мне не па плячу.
Як не ўмееш частавацца,
То шчасліва аставацца,—
Я з Мальгрзтай палячу.
НА ІІЯБЕСПЫМ НЛ ЭКРАНЕ
Каляровымі агнямі Загарэліся сігналы, Цемру ночы пранізалі, Федзю цуды паказалі.
I застыў Хвядос у марах,
395
Прытуліўся да Мальгрэты, Разглядаючы на хмарах Агпяныя «сцепгазеты».
Так цікава, смешна бачыць,
Як гіа небе шаржы скачуць,
Як кулыіецца дзе каторы,
Як паўзуць карыкатуры,
Як разМахваюць рукамі,
Як хлябешчуць языкамі.
Але раптам калі гляне —
На нябесным на экране У музеі мёртва-сонны Сам Хвядос сваёй персопай.
Вось чуць мышы не калечаць, Вось і доктар яго лечыць,
Вось і слоік, вось і клізмы,
Вось, няскладны ды вялізны,
На дварэ аслупянеў,
Вось бабухнуў на панель.
Вось ён потым на заводзе,
Як расчуліўся ля дзёдзі,
Чуць не трапіў у бекоп.
Вось, як кот, ля сала ёп Каўбасу забаўна крадзе.
Вось чырвопы, быццам рак, Прызпаецца небарак.
Вось галодны ён па садзе Да сталоўкі шпарка крочыць. Вось з Хвядоса зноў рагочуць,
Як на крыллях узнімаўся,
Ды ў паветры не ўтрымаўся.
— У пячонку! Ў селязёнку!
(Ен сабою не ўладае.)
Ах, Малырэта! Ах, пігііёнка!
Ах, вужака маладая!
Я ж за твоіі агідны «цуд»,
Як спушчуся, зразу ў суд.
— Не крыўдуй, Хвядос, дарма,—
Супаконвае Мальгрэта.—
Тут т* кпіны. Я сама 3 навуковай толькі мэтан Занялася справан гэтай.
Ну, а еуду ў пас няма.
396
Болып рабіць я так не буду,
Дык абыдземея без суду.
Быццам нехта соллю з перцам Пасыпае Федзю сэрца Ці гарчыцаю хто мажа,—
3 болем дрыжыкі па целе.
Не лрыкмеціў, не заўважыў,
Як да Мінска прыляцелі,
Як у дом з Мальгрэтай траніў.
Ёп ачнуўся па капапе,
Лёг у цёплую пасцель,
Шэптам крыўды шалясцеў:
— Ах, Мальгрэта, шэльма злая!..
А дзяўчыпа спачувае:
— Вінавата,— кажа,— згодна. Заўтра сэрца супакою:
У стыхіі табе роднай Зпіме сум нібы рукою.
СТЛРЫ МІНСК
Па-над горадам па захад 3 неразлучнай нашай парай 3 аўтаптахамі паўзахват Авіетка зырка шпарыць,
Аж Хвядоса жах ласкоча. Вось на ўскраіне яны.
Унізе каўпак бліскучы, Велізаразпы, гакляны,
За кілометр пе вузей.
П р ы пыніл і ветраходз іь\
Федзя здзіўлены заходзіць За Малы рэтаю ў музей.
Перад імі гэтак званы Мінск ста ры (стыліза вл пы). Федзю здань нібы здаецца,— Хоць ты вер, а хоць не вер: Вось рог Энгельса н Савецкай, Вось стары знаёмы сквер.
На панелях грамадзяне —
Не то людзі, не то здані.
Вось знаёмая галоўка
Мільганула між жанок;
Вось трамвай на Камароўку,— Разлягаецца званок.
Ці то соіі які, ці морак?!
Вось рамізпік № 40:
Мільгацяць па бруку колы,
У руках папяты деііцы,
Звонка цокаюць падковы,
Конь — і з месца не скранецца. Федзя нават стаў баяцца:
— Што са мной? Ці пе вар’яцтва? ІДі кашмарны нейкі сон? — Запытаў Мальгрэту ён,
— Не, не сон, Хвядосе, гэта,— Растлумачвае Мальгрэта.—
Ты не спіш, не звар’яцеў,
Бачыш тое, што хацеў:
Мінск паказан тут стары,
Акурат з тае пары,
Калі ты, хапіўшы лішку,
ГІерагрэў у жылах жыжку.
Ды не радуйся ўжо падта,
Ў летуцепнях не мадзей:
Аўтаматы-экспапаты
Тут замест жывых людзей.
Розум іх стварыў дасціппы, Паказаць каб, чым былі вы:
Рух і гук стэрэатыппы,
Ў кожнай лялькі асаблівы,—
I ад вечара да ранку,
1 да вечара ад ранку Зробіць рух ці скажа слова, Пачынае зноў нанова Без упыпку. без сціханку.
НІто б хацеў ты ўбачыць зараз? Павільён энтузіязму Ці на целе брудны нараст — Перажыткаў розных язву?
Бачыш тон вунь павільён — Стройных шэрагі калоп?
Там — напружнай, творчай ітрацы Шмат пабачыш ілюстрацып.
Там гарачы гучпы лозунг
308
Да вялікай кліча справы,
Там — эіюхі вашай розум I героіка, і слава.
Там на вуснах імя Ленів Берагуць энтузіясты.
Там вытокі дасягненняў, ІІаглядаў якія ў нас ты.
А вось тут глядзі нанрава — Зусім іншая ўЖо справа.
Тут — прарывы ды правалы,
3 чым вы ўнарта ваяналі.
Тут — як жул.ік мог злаўчыцца, ІІІтукі шкоднікаў ды злыдшіў, Тут нядбайства і злачынства — Вынік спадчыны агіднай.
Тут сустрэнсш ты й нацдэма,
3 кім тады вялі змаганне,
Тут і п’янка, і багема,
Бытавое загніванне.
ІІу, дык я цябе нытаю —
Ты б па чым хацеў спыніцца?
— Будаўніцтва я вітаю! Заўжды я за будаўніцтва!
Я лзоблю нрацоўны ўздым,
Я люблю і сталь, і дым,
Твар люблю, абліты потам,
Але гэта... можа потым.
Штось туды цяпер пе вабіць.
Я вось тут, дык быццам дома; Па мясцовасці знаёмай Павандрую трохі, мабыць.
Тут я чуюся нядрэнпа,
Мо й сяброў ці н е сустрэну.
У МУЗБІ КАРЫКАТУР
Абышлі на тратуары Нежывы народ яны I зайшлі хвілін праз нару У магазІн гародніпы. Аўтамат-кааператар Цэлым дзівам быў для Федзькі:
399
* I
*
Аж рукою ёп лакратаў Дзве нагі — даугія рэдзькі, Заміж чэрава й к ішок 3 мёрзлай бульбаю мяшок; Паабапал дзве рукі — Кармавыя буракі;
ІІа плячах — ктв ітусты, А на ім буяе густа Даўгап(;р;ія цыбуля.
Вочы — ябл і.ікі, пос — дуля,
К'роп расце замест вусоў, 3 дулі капае расол.
Наізакол паліцы, скрыпні,
А ў тых скрыпках — пі цурынкі. I лапоча ў апраўданне Замест рота струк бабовы:
«Непасільпае задаяне. Аб'ектыўпыя умовы». Вось знаёмай устая овы ІІа рагу будынак новы.
Праз хвіліны дзве ці тры Апынуліся ўнутры.
Тут народам дом бапіты:
Аўтаматы, аўтаматы.
Нось вагою на паўтоны Ска.мячыў кулак бетошш Экспанат — галавацяпа,
I шыгііць нраз зубы зяпа,
Сліпан пырскае — «Маўч-чаць!!»
Ілі кладзс рукою гнюснай
П адначаленым на вуспы Сургучовую пячаць.
Падлізацца рады к дужым,
Палпаўзаюць ззаду вужам •’і языкамі да вутэй Падхалімаў пара рыжых,
Капыты ппгапцу ліжудь,
Падбіраюцца вышай.
Далсіі зноў жа аўтаматы —
Дка тавкляных, сс.м таўгматых.
Пратакол таўіпчазвы відзен —
Засядаюць трэці тыдзснь.
Папяровыя галооы,
400
Валавялыя зады,
Як каторы іюзьмо слова,
Мухі валядца з пуды.
Дяя парадак іх ластуішы:
1. За два дмі даклад устушш Зробіць сябра Вадалей.
2. ІІеракажа ўвссь павова Яго зноў Балбатунова,
3. Мотым слрэчкі, а далея;
4. Скажа дзядзька Целяпнла I дапоўніць Кругабегаў ІІра ўжыванне для аналу Пазалетапшяга снег}г.
5. На канцы парадку дня?
Аб чы.м хочаш, бадбатня.
Там у зале з мяккай паты
Разгільдзяі-аўтаматы,
Выгляд вялы, нерухавы,
І Іазвісалі ўшз рукаоы.
I памост пад імі згніў,
Ім і столь рыхтус згубу,
А яны дык хоць бы хны —
Сліпай цыркаюць праз зубы.
ІІасля ўражанняў пагапых Выіішла пара зноў на ганак.
Толькі з гапка Федзя злез тут,
Бачыць: седзячы на біле,
Едзе старшы са скуртрэсту На аблупленай кабыле.
ІІа яго япа з дакорам Лупіць вочы-ліхтары,
Шэпча: «Як табе не сорам!
Скуру здзёр ты без пары.
Мускулы мае — жалеза,
Ты ж управіўся, зарэзаў». ёіі жа пугай па хвасде:
«Но! Чаго глядзіш папура?
Што за важнасдь вельмі скура?
Здзёр — другая нарасце».
Вось, ахоплепы ўтрапсыпем, Абміпаюць яго дзядзі.
Ззаду ў іх, нібы праігелер,
ІТрымацована прыладдзе,
14 Крапіва К., т. і
401
I як толькі с.есці хочуць,
Тон прапелер як застрочыць, Засвідруе, ў цела ўесца,
Гоніць з месца ды на месца.
ІІа плячах уздоўж яны Маюць надпіс: «лотуны».
Вось зарые носам, здэцца, Ходзіць бутля па нідэльцах,
Галава — аслізлы корак,
На грудзях наклеііка — 40°.
Хто С ні стрэўся з аўтаматам, Абкладае ўсіх ён матам.
Федзя здзіўлены: — Што ж гэта?
— То адкід працоўнай гушчы, Выпівака і прагулыпчык,— Растлумачвае Мальгрэта,—
А вось далей прасачы,
Як стараюцца рвачы.
Вось ён бачыць неўзабаве: Людзі з воўчымі зубамі I страшным абліччам воўчым Увіхаюцца ля скуры,
Аж гараць зайдросна вочы Прагпым полымем нанурым,
Пачалі зубамі клацаць,
Голькі вынік скрозь аднакі ж:
Хоча вырваць скуры клапаць,
А рване сябе за мякіш.
Экскурсанцкім жвавым маршам Далей крочыць пара паша.
Вось праз некалькі хвілінак Увайшлі яны ў будынак Акадэміі навук.
Не без поту, не без мук,
Не сказаць, што ўвачавідкі,
Тут вучоныя здабыткі I Ірымнажаюць пакрысе. Прымнажаюць, ды пе ўсе.
Наш вандроўпік і Мальгрэта Самі добра бачаць гэта:
Пахаджаюць важна тыпы 3 навуковай белай ліпы.
А паважпыя! А шмат іх!
»02
А ўт а м а т ы, аўт ама ты...
3 лавукопай мэтай рэдкай В ы ва рочва юць шкарпэткай Дактары палешука:
Узяліея папіукаць.
Ці пяма ў ім захавапай Дзе дуіпы рафінаванай, «Самабытнан», адным словам,
3 каўтупом абавязковым.
Каб ад іншых не астацца, Хударлявы жрэц мастацтва Туалет паводзіць дзіўны:
Начапляе з срэбра грыўпі I на шыю і на рукі,
Прыстунае да навукі.
Аж глядзелкі запацелі,
Вывучае капітэлі,
Прыстаўляе к сценам лескі,
Аскрабае трэскай фрэскі:
Праца плёнпая такая —
«Самабытпы» стыль шукае.
V эксцэнтрычным танцы лоўкім
Абняліся Лёсік з Воўкам,
Той — на левай, тон *— на правай,— За агульнай скачуць справай, Разышліся ёт і яць,—
Мяккім знакам не суняць.
А папроці, ў іншай залі,
Ім ужо адгаблявалі 3 дубу лоўкую мяшалку —
Будзе Воўку і «маршалку».
Вось ліповы прадстаўнік — Навуковы працаўнік.
Да яго другі падходзіць —
Ім параіцца пе шкодзіць.
Саймаваць пачнуць увосепь, Прасаймуюць да вяспы,
Цераз плечы кожны носіць Абаранкаў тры вяслы,
У кішэнях б.улкі з макам,
I жуецца смачна жвака.
Па рабоце не сумуюць,
Саймаваннямі жывуць:
п*
403
Пажуюць ды пасаймуюць Пасаймуюць, пажуюць,
Пасядзяць, папіоць гарбатку, Пачыяаюць зноў спачатку,—
I па вынікі тон працы іх Шлюць абоз асепізацыі.
Як з будыпка ягіы выйшлі, Перад імі колы, дышлі,
I не здзівіцца Хвядос —
Што дае так моцпа ў нос?
Што за шум? Што за грук?
Едзе з крытыкай абоз,— Дрыгаціць, трасецца брук.
Там, наперадзе, ля бочкі Увіхаецца Глыбоцкі,
А Цвяткоў і Байкоў ІІадтрымоўваюць з бакоў. Спажыўца заўзята, гіалка Заклікае зверху Скалка:
«Налятай хутчэй. дурніцы! Падстаўляп ямчэй даішіцы! Спажывай крытычпы квас!
Самы цымус — гэта ў пас!»
I Іаспяшайце, крьттык Хунт Адтыкае ў бочцы шпунт.
I з цабэркам Падхановіч Далікатна падыходзіць;
Хоча зверыць, параўпаць —
Ці няма што пераняць?
Раптам тут без дай прычыпы Як расставіць Федзя цыркуль,
Як папрэ хадою зыркай Ад збянтэжанай дзяўчыны!
Што за жвавасць?! Што за спрыт?! Хутка глянула: «Ага.
Там вупь шыльда: «ІДэнтраснірт». Ля яго стаіць чарга.
Аж загпуўся хвост васьмёркап,
I капца яму няма там.
Дабіваюцца да горкан Аўтаматы, аўтаматы...
ІІогі — цурачкі, а самі,
I старыя н маладыя,
404
Ўеё з чырвонымі насамі,
ІІальцы скручаны худыя Рукі сінія дрыжаць;
Сталі Федзю абражаць.
Вось адзін заводзіць сварку.
Ззаду мерыцца па карку. Нездаволспы друіі.
Ухіліўся Федзя жвава:
— Дайце ўзяць,— крычыць,— паэту, Што вярнуўся з таго свету!
Без чаргі я маю права!
Маю права без чаргі!
Апынуўся ля дзвярэй,
Да прылаўка ндзе скарэй.
ІПчэ хвіліна ці другая,
Ён з паўлітрам выбягае.
Скалупнуў, як бач, нячатку, Шлёпнуў плягаку па азадку, Загачымела аж далопь,
I забулькала спажыва,
I пацёк — пабег па жылах Хваляй хмельнаю агопь.
Не паспела перашкодзіць ГІравадырка той часінай,
I Хвядос праз момант ходзіць I «прыгожы» і «пічаслівы»;
П’япым чадам вуспы дышуць, Выкрутасы ногі пішуць:
«Есть», «добро», «зело» н «ведн»,— Нс турбуй, Мальгрэта, Федзі!
Узяла яна пад руку,
Каб даставіць як назад,
Ногі цягнуцца па бруку,
Пачынаецца буза:
Гакі гучны, сочны мат,
ІПто ніводзін аўтамат Не паправіць тут, бясспрэчна. Схамянулася нарэшце:
«Можа нават не канечне Мне назад Хвядоса весці?
Там не здольны сн да працы,
Калі ж тут яму застацца,—
Паміж п’яных аўтаматаў
405
Быў бы лепшым эксцацатам, Вуыь як оіі стараецца!
Трэба ўсё ж параіцца...»
Што на тон нарадзе педзо Меркавалася пра Федзю,
Пра яго далейшы лёс —
Вецер весткі не дапёс.
Толькі вынікам парады Ёп мо й рад, ды мы не рады: Наш Хвядос з тае пары Аздабляе Мінск стары, Прадстаўляе гніль і язву.
I пе трапіў гэтак ён У пайлепшы павільён —
1 Іавільён энтузіязму.
1930
<(3 п а л я к а м і м е ў я с п р а в у...» — Маецца па ўвазе вайпа паміж буржуазнан Польшчай і Савецкай Расіяй у 1919—1920 іт. У перыяд гэтаіі ваііпы, у ліпепі — жпіўпі 1920 г., войскі Чырвопай Арміі прарвалі польскі фропт (так званы жыто-мірскі прарыў польскага фронта кокпіцай Будзёппага) і апыпулі-ся пад Наршавай.
У хуткім часс пры падтрымцы Лпгліі і Францыі польскія вой-скі перайшлі ў коптрпаступлепне, у выпіку якога заходпія во-бласці Украіпы і Беларусі былі акупіраваны і, згодна Рыжскаму мірпаму дагавору, адышлі да Полыпчы.
Бул ак-Бал аховіч — кіраўпік белагвардзеііскіх атрадаў у перыяд грамадзянскай вайны; дзейнічаў у Прыбалтыцы (ка-пец 1918 г.), Пскоўскай губерні, затым у 1920 г.— на поўдпі Бола-русі, атрымоўваючы забеспячэппе ад польскага генеральпага шта-ба, Булак-Балаховіч пазываў сябе «бацькам» і «атамапам> «сялян-скіх і партызапскіх атрадаў». За час сваёй бапдыцкаіі дзеііпаспі Булак-Балаховіч «праславіўся» зверскімі яўрэііскімі пагромамі і грабежніцтвам сялян. К канцу 1920 г. атрады Булак-Балаховіча, разгромлепыя Чырвонай Арміяй, адстугіілі ў Польшчу.
Стар. 345. Хвядос — Чырвоны пос.— Уііершыпю падрукавапы ў часопісе «Узвыпшта» 1930 г., № 6, 7, 8, 9—10. Датуецца 1930г. У 1931 годзе ў Мінску твор выйіпаў у свет асобпым выдацнем.
Паэма «Хвядос — Чырвоны пос» — адзін з буйпейшых саты-рычпых твораў К. Крапівы. Нягледзячы па казачпа-фантастычтш сгожэт гэтай паэмы, япа ўсім сваім сатырычным зместам накірава-на ў рэчаіспасць 20-х — пачатку 30-х гадоў. 3 адпаго боку, аўтар. карыстаючыся прыёмам пераўвелічзпня, гіпербалілацыі, высмеяў адмоўныя з'явы грамадскага жыцця і быту (п'япства. маралыіае разлажэпне некаторай часткі літаратурпых работпікаў, беспрып-цыповую, аглабельпую крытыку, літаратурпую халтуру), закляй-міў варожую дзейпасць беларускіх буржуазных пацыяналістаў і іх абаропцаў, асудзіў бюракратызм і падхалімства, пядпайпыя адно-сіны да працы і абавязкаў перад савецкім пародам; з другога бо-ку, сцвердзіў усё тое повае ў жыцці і быце, што пёс з сабой са-цыялістычпы лад. Пры гэтым пісьменнік на ўсе адмоўпыя і ст.т-ноўчыя з’явы рэчаіснасці глядзіць вачыма будучых пакаленняў, якім суджана жыць у камупістытоым грамадстве.
Сваім выкрывальпым пафасам і камупістычпай партыііпасцю. сцверджапнем повых форм жьтцця, маралі паэма «Хвядос— Чырво-пы нос» пераклікаецца з выдатным творам У. Маякоўскага «Клоп».
Б А Н — Беларуская Акадэмія навук.
«Гімны кволыя Марыі ціха нюпялі часа-м і».— ІІамёк пісьмеппіка па пекаторых паэтаў дваццатых гадоў, творчасць якіх вызначалася ўпадпіцтвам, суб'ектывізмам і не ад-павядала задачам эпохі.
«Пераймалі д ы м і л ё с к а т».— Памёк па пісьменні-каў, якія глыбокао адлгостраванне снраў савецкіх людзеіі па бу-даўпіцтву сацыялістычпага грамадстна падмяпялі павярхоўным апісаннем іпдустрыяльнага пейзажу, «пераймалі дым і лёскат» фабрык і заводаў.
іЯшчэ марылі пацдэмы аб «сваёй», аб «пе-з а л ожпа й».— Магоцца на ўвазо мары бсларускіх буржуазных
плцыяналістйў аб рэстаўрацыі капіталізму ў Беларусі, адрыпс яе ад Савсцкага Саюаа і ўтвар:)цні так звапаіі «неваложнай» Бела-
русі.
«П у с е л» — іранічнпя вазва ннлікай бутлі гарэлкі.
*І1 *у в у с і м «г а р э ц ь» н е ў м е ю ц ь»Ірапічны закід па адрасу паэтаў, якія замест паказу жывога чалавека і нго спраў «перанмалі дым і лёокат» (гл. заўвагу вышэй).
«У с п а м і н а ц ь б ы л у ю «с. м ы ч к у» д ы б ы л ы я «ц о ж ц і ц ы».— Маецца на ўвазе разыходжацпе цаміж цэвамі па сельскагаспадарчыя і фабрычпа-заводскія тавары («пожніцы») у перпшя гады савецкай улады і палітыка Камупістычпай партыі ў справе ўмацаванпя саюза паміж горадам і всскай («смычка*).
«Л л е в ы д у м а у ж а «а р к у» б у д а в а ц ь п а д а к і я-п а м*.— Маецца ца ўвазо назва паэмы Пятра Глебкі «Арка пад акіннам».
«Д ы п р а з «т р э с к і», д ы ц р а з «х в а л і».— Маецца па ўвазе кніга Цішкі Гартнага «Трэскі на хвалях».
«У выдавсцтвс ціспуў сокі».— Масцца па ўвазе ра-мап Цішкі Гартпага «Сокі цаліны».
«Кузьму белага чарнілі».— Маецца па ўвазе вядомы беларускі пісьмевнік ічузьма Чорцы (Мікалай Раманоўскі), які, цаперакор псеўдапіму, быў блапдзіпам.
Салаўкі — Салавецкія астравы ў Белым моры.
«Дык пазаўтра ўсн сяліба разбіраць паіішла скарэй абагулепых курэй».— Маюцца на ўвазе перагібы ў справе калектывізацыі сельскай гаспадаркі, калі цекаторыя пе-рагібпгшкі црымушалі часам сяляп абагульваць пават свойскую птушку.
«Дзесьці тут была мяжа».— Маецца на ўвазе дзяржаў-
пая грапіца СССР.
Прышчэпаў — былы Народны Камісар земляробства Бела-рускай ССР, праводзіў няправільпую аграрную палітыку (хута-рызацыю), насаджаў так звапыя «культурныя» (кулацкія) гаспа-даркі. «Дзеішасць» Прышчэпава ў хуткім часе была выкрыта, яна атрымала пазву «прышчэпаўшчыпа».
К н я з ь-в о з е р а — былая пазва возера па Палессі, зараз пазы-ваецца — Чырвопае.
Л я с к а в і ч ы — пазва вёскі Петрыкаўскага раёпа, Гомельскай вобласці, дзе парадзіўся Сяргей Дарожпы (гл. заўвагу піжэй).
Сярога — маецца на ўвазе беларускі паэт Сяргей Дарожны (сапраўднае прозвішча С. М. Серада, 1900—1938) -
Ш в і ц — бык швіцкай пароды (пазва пароды буйпоп рагатаіі жывёлы, упершыню выведзснай у Швсйцарыі).
Р а ч ы ц а — тут масцца ца ўвазо гор. Рэчыца Гомельскай воб-ласці.
А м с ц і с л а ў (прэвільпа — Мсціслаў) — горад, раённы цэнтр (Магілёўская вобласць).
Бехра (Віхра)—пазва ракі, па якой стаіць горад Мсціслаў.
«Т у т в о с ь н е к а л і ў ц і ш ы в ы с п я в а л і «д з в е д у-шы».—Маецца на ўвазо аповесць бсмарускага пісьмеппіка Максі-ма Гарэцкага (1893—1939) «Дзво душы».
«Тут жа цехта і вершы цлёў. Пра яго яшчэтра-палі, што ёп жыў з «чужых палёў».— Маецца на ўвазе
425
гіборнін боларусісіх псракладаў з твораў заможаай паээіі «Квсткі чу'/ных палёў» (1928). Гіеракладчыкам з’яўляўся беларускі пісь-мепнік Ю. Гаўрук.
.11 ю цы п а р с к а я с і л а — ад слова людыпар (сатапа, д’ябал), яісі ў хрысціянскай міфалогіі выступао як уладар пекла.
«С а м а б ы т іі а й», а д п ы м словам, з к а ў т у п о м а б а-в л ЗКО в ы м».— Маюцца па ўвазо лтпаграфічпыя даследавашіі бс-ларускіх «вучоных» з лагера буржуазных пацыяналістаў, якія імкнуліся вышукваць рпдкія тыпы адсталага, цсмнага, забабопоа-га жыхара беларускага Палесся і выдавалі яго за «пацыяпальна-са.майытпы» тып беларуса.
«А б н я л і с я Л ё с і к з В о ў к а м...» — Маюцца на ўвазе Нзэп Лёсік (1884—1940) —беларускі мовазпаўца і пісьмеппік, які ў сваіх творах і павуковых даследаванпях дапускаў памылкі на-цыяналістычнага характару, і Іосіф Воўк-Леваповіч (1891—19-43) — беларускі мовазнавец, даследчык мовы выдаппяў Ф. Скарыны.
«Там, паперадзе, ля бочкі, увіхаецца Глыбоц-к і».— Масцца па ўвазе беларускі пазт Алесь Дудар (сапраўднае прозвішча А. А. Дайлідовіч, 1904—1946), які пад сваімі крытычны-мі працамі падпісваўся: «Тодар Глыбоцкі».
«А Цвяткоў і Байкоў п а д т р ы м о ў в а ю ц ь з ба-к о ў...»— Маюцца на ўвазе беларускія мовазнаўцы і літаратура-знаўцы, якіл ў сваіх працах 20-х гадоў часамі дапускалі памылкі.
«С п а ж ы ў ц а з а ў з л т а, іі а л к а а а к л І к а е з в е р х у С к а л к а».— Маецца на ўпазе малавлдомы беларускі літаратурны крытык і пісьмсннік Аптон Скалка, аўтар зборніка вершаў і п’ес «Заранкі» (1927).
«Есть». «добро», «зело» і «в едп»—старыя назвы літар славяпскага алфавіта: «е», «д», «з», «в».